Mae Capel Curig ar ffordd goets fawr hanesyddol Thomas Telford, yr A5 erbyn hyn. Saif y pentref bychan mewn dyffryn rhwng copa Crimpiau i'r gogledd-ddwyrain a Llynnau Mymbyr i'r de-orllewin. Nid yw gwreiddiau'r pentref yn gwbl glir, ond mae cloddiadau archeolegol wedi dod ar draws brics a sment Rhufeinig, sy'n dystiolaeth efallai fod garsiwn fechan wedi bod yno unwaith ar lannau afon Llugwy. Mae'r enw Capel Curig yn deillio o'r eglwys fechan a sefydlwyd yma yn y chweched ganrif gan Sant Curig, esgob Celtaidd. Heddiw mae'r eglwys hon wedi'i chysegru i'r Santes Julitta.
Yn niwedd y ddeunawfed ganrif, adeiladodd Richard Pennant y briffordd gyntaf rhwng Bangor a Chapel Curig ac, yn 1801, adeiladodd Dafarn Capel Curig, a elwir heddiw yn Plas y Brenin. Flwyddyn yn ddiweddarach, cyrhaeddodd ffordd newydd Thomas Telford, a oedd yn cysylltu Caergybi a Llundain, Gapel Curig, ac o 1808 roedd ffrwd gyson o goetsys mawr yn dod â llawer o dwristiaid i'r dyffryn.
Drwy gydol y bedwaredd ganrif ar bymtheg roedd y pentref, gerllaw dau lyn cysylltiedig ac ynghanol mynyddoedd Eryri, yn denu pysgotwyr, arlunwyr a mynyddwyr fel ei gilydd. Yn ystod y 1850au, cyfareddwyd y newyddiadurwr a'r awdur llyfrau taith o'r Almaen, Julius von Rodenberg, gan yr obsesiwn Prydeinig o bysgota am frithyll ac eogiaid ym mhob math o dywydd wrth iddo sylwi ar ei gyd-dwristiaid yn wlyb socian ger Llynnau Mymbyr. At ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg, dychwelodd yr arlunydd Eidalaidd, Onorato Carlandi, i Gapel Curig dro ar ôl tro i ddarlunio’r tirwedd ac i wylio ei gyd-arlunwyr yn cerdded o gwmpas yr ardal gyda chynfasau mawr ar eu cefnau.
Mae Capel Curig yn gartref i gymuned Gymraeg ei hiaith at ei gilydd ac yn parhau'n gyrchfan arbennig i ddringwyr a chaiacwyr.
Capel-Cerrig, ein kleiner Ort, aus wenigen Bauerhäusern und einer Kapelle bestehend, wird durch seine romantische Lage, nicht weit vom Fusse des Snowdon, des höchsten Berges in Wales, bedeutend. Eine große Wohlthat ist den Reisenden dadurch erwiesen worden, daß Lord Penrhyn, dessen wir oben erwähnt haben, in dem selben einen großen Gasthof erbauen lassen, wo man sich nach der beschwerlichen Fahrt durch das Thal erholen kann. Das Gebäude ist nach den Zeichnungen Wyatts, des Architekten, aufgeführt worden, aber keinesweges einer seiner Meisterstücke. Das Ganze besteht aus einem Hause von 3, und einem von 2 Stockwerken, dicht aneinander, welches letztere wiederum in zwei Abtheilungen zerfällt, von denen die eine mit einer Thür im gothischen, die andere mit einer im gewöhnlichen Stile versehen ist. Wir wurden in ein niedliches kleines sechsecktes Cabinet, nach hinten heraus, geführt, dessen Fenster auf den Garten gingen, und vergaßen bald, über die schöne Aussicht, deren wir hier aus den Fenstern genossen, was wir gegen das Gebäude selbst einzuwenden gehabt hatten. Man muß indeß nicht erwarten, hier einen weiten Blick in das Land thun zu können; denn die Aussicht wird durch ein Gebirge begränzt, das sich in einer geringen Entfernung vor dem Hause erhebt, aber durch sein allmähliges terrassenartiges Aufsteigen, und durch das herrliche, üppige Buschwerk, mit dem es, beinahe bis zum Gipfel, bedeckt ist, dennoch für das Auge viel Malerisches erhält. Der Garten (welcher die ganze Länge des Hauses, das wir bewohnten, einnimmt, und das aus dem so eben erwähnten Cabinette und zwei viereckten Vorsprüngen besteht, die durch Zwischengebäude mit ihm verbunden sind) ist zwar sehr schmal, und enthält nur einen Kiesgang mit einigen Blumenbeeten zu beiden Seiten, gewinnt aber durch seine Länge und die Anpflanzung von wilden Lorbeern, wilden Rosen u. dergl. sehr. – Die Aussicht auf die umliegende Gegend, und namentlich nach Westen zu, zu genießen, muß man vor das Haus gehen und eine gegenüberliegende Anhöhe ersteigen. Hier entfaltet sich ganz die wilde Schönheit der Gegend: überall nichts als Klippen und Schluchten: gegen Westen die beiden kleinen Seen, welche am Fuße des Snowdon, nicht weit von einander, liegen, und über ihnen der dunkele Snowdon selbst, mit seinen zwei dicht neben einander emporstarrenden Spitzen! Ihm zur Linken erhebt sich der Moel Siabod mit seinen drei Zacken, und an diesen schließen sich, in allmähliger Abstufung, die Berge an, welche endlich die Wand hinter dem Gasthofe bilden. Dieser letztere ist übrigens, trotz seiner unzusammenhangenden Anlage, mit allen Bequemlichkeiten versehen, die man nur wünschen kann, ja es ist sogar für den wissenschaftlichen Reisenden gesorgt, indem auf dem Corridor, durch welchen das kleinere Haus mit dem größeren verbunden ist, ältere und neuere topo- und orographische Karten von Wales an den Wänden befestigt sind.
Daw Capel Curig, lle bach, yn cynnwys ychydig o dai gwerinol a chapel, yn bwysig oherwydd ei leoliad rhamantus, heb fod ymhell o droed yr Wyddfa, mynydd uchaf Cymru. Mae’r Arglwydd Penrhyn, yr ydym wedi cyfeirio ato’n barod, wedi gwneud ffafr fawr â theithwyr drwy adeiladu gwesty mawr yn y lle hwn, lle gallwn hamddena ar ôl y daith lafurus drwy’r dyffryn. Mae’r dafarn wedi’i hadeiladu’n dilyn cynllun Mr. Wyatt, y pensaer, ond mae ymhell o fod yn un o’i gampweithiau. Mae’n cynnwys un tŷ tri llawr a thŷ arall bedwar llawr o uchder, yn agos at ei gilydd; yr ail un yntau wedi ei rannu’n ddwy adran, un ohonynt â chlwyd yn y dull Gothig a’r llall â chlwyd yn y dull cyffredin. Cawsom ein tywys i mewn i ystafell fach chwe ochr, mewn rhan a ymestynnai allan o gefn yr adeilad, â’i ffenestri’n ymagor i’r ardd, ac wrth ystyried yr olygfa hardd a welsom yno, buan y bu i ni anghofio ein hanfodlonrwydd â’r adeilad ei hun. Ni ddylid meddwl, fodd bynnag, bod gennym olygfa eang yma, gan fod mynydd, sy’n codi ond ychydig bellter o’r tŷ, yn cyfyngu arni. Ond mae’r ffordd mae’n codi’n raddol, yn debyg i derasau, a’r prysgwydd trwchus a phrydferth sy’n ei orchuddio ymron i’w gopa, yn ymddangos yn ddeniadol iawn. Mae’r adeilad yn cynnwys yr ymestynaid rydym wedi ei grybwyll eisoes a dau ymestynaid petryal arall wedi’u cysylltu â strwythurau eraill rhyngddynt. Mae’r ardd, sy’n rhedeg ar hyd yr adeilad lle roeddem, o un pen i’r llall, yn wir yn gul iawn, gydag ond llwybrau graean gydag ychydig o welyau blodau ar y ddwy ochr iddo, ond oherwydd ei hyd a’r nifer o wifwrnwydd y gaeaf, rhosod ac ati sy’n ei llenwi, mae i’r ardd ar y cyfan ymddangosiad dymunol iawn. Er mwyn mwynhau golygfa o’r wlad o gwmpas, yn enwedig tua’r gorllewin, rhaid i ni ddringo bryncyn o flaen y tŷ. Yma, mae’r wlad yn ymestyn oddi tanom yn ei holl ysblander gwyllt; i bob cyfeiriad ni welwn ond creigiau a cheudyllau. I’r gorllewin, gallwn weld dau lyn bach wrth droed yr Wyddfa, heb fod ymhell oddi wrth ei gilydd; ac uwchlaw iddynt yr Wyddfa dywyll ei hun, gyda’i dau gopa tebyg iawn i’w gilydd. I’r chwith o’r Wyddfa cwyd Moel Siabod, â’i thri chopa miniog, ac yn dilyn y rhain, ar raddfa reolaidd, mae’r gadwyn gysylltiedig o fynyddoedd, sydd yn y pen draw yn cwblhau’r mur y tu ôl i’r gwesty. Ceir yn y gwesty hwn, er gwaethaf ei gynllun digyswllt, pob cyfleuster y gallai teithiwr ei ddymuno. Yn wir, darperir hyd yn oed ar gyfer yr ymwelydd gwyddonol, gan fod mapiau topograffig ac orograffig hen a newydd o Gymru’n crogi ar hyd waliau’r dramwyfa sy’n cysylltu’r tŷ lleiaf â’r un mwyaf.
In einer kleinen Entfernung über Capel Cerrig hinaus, wo das Thal sich in seiner ganzen Größe und Majestät darstellt, hat Lord Penrhyn einen sehr hübschen Gasthof erbauen lassen, der sich wie eine kleine gothische Kapelle ausnimmt. Er ist recht nett eingerichtet, und der dasige Wirth ist ein sehr gefälliger Mann. Wie mir dieser sagte, wird das romantische Thal gegenwärtig in den Sommermonaten häufig besucht. Nicht weit von diesem Hause liegt ein großer Teich. Wenn man bis dahin geht, so erblickt man den Snowdon mit seinem von Wolken bedeckten Haupte, welches noch über die näher stehenden, ungeheuern, schwarzen Felsen hervorragt.
Dies ist der schönste Standpunct im Thale von Capel Cerrig, dessen romantische Größe ich mit nichts ähnlichem zu vergleichen wüßte. Das Thal erscheint, von dieser Seite betrachtet, überall von Bergen eingeschlossen, und sein Hintergrund, der aus schwarzen Felsen bestehet, die dicht ineinander gedrängt dastehen mit ihren weißen Wolkenkränzen um die hohen Gipfel, die ausnehmende Größe ihrer Bildungen, die Abgeschiedenheit dieses rings um eingeschlossenen Thales, seine menschenleere Einsamkeit, seine Ruhe, die nicht einmal durch das Geräusch eines Stromes unterbrochen wird, denn der Wenol fließt in einiger Entfernung vorüber; dies alles vereiniget, macht es zu einem der wundervollsten und erhabensten Naturtempel.
Lange Zeit hat dieser Ort nur von Fußgängern besucht werden können, weil kein Fuhrweg über die Gebirge führte. Jetzt ist aber eine schöne Straße angelegt worden, die sich durch das ganze Thal, jedoch mehr westlich und mit einem Umwege von einer Meile nach Llanrwst hinzieht.
Ychydig o ffordd o Gapel Curig, lle mae’r dyffryn yn ymddangos yn ei holl harddwch a’i ysblander, mae’r Arglwydd Penrhyn wedi trefnu adeiladu gwesty prydferth iawn sy’n edrych fel capel bach Gothig. Mae wedi ei ddodrefnu’n eithaf braf ac mae gŵr y llety’n ŵr bonheddig parod iawn ei gymorth. Fel y dywedodd wrthyf, daw llawer o ymwelwyr i’r dyffryn rhamantus yn ystod misoedd yr haf y dyddiau hyn. Mae pwll mawr heb fod ymhell o’r tŷ hwn. Wrth gerdded tuag ati, gellir gweld yr Wyddfa gyda’i gopa dan gwmwl yn ein llygadu o’r tu ôl i greigiau duon anferth agosach.
Dyma’r llecyn prydferthaf yn nyffryn Capel Curig, dyffryn na allaf gymharu ei ysblander rhamantus â dim arall tebyg. O edrych o’r ochr hon, mae’r dyffryn yn ymddangos fel ei fod wedi’i amgylchynu â mynyddoedd i bob cwr. Ac mae’r cefndir i’r dyffryn, sef mynyddoedd duon yn gwasgu’n dyn at ei gilydd a’u copaon uchel dan goronau o gymylau gwynion, mawredd rhyfeddol eu siapiau, sefyllfa anghysbell y dyffryn cwbl gaeedig hwn, yr unigrwydd pellennig, ei lonyddwch na all, ac Afon Wennol yn llifo heibio peth pellter i ffwrdd, hyd yn oed ffrwd fyrlymus darfu arno – mae’r rhain oll yn cydwau i greu teml o’r fwyaf rhyfeddol a gwych i natur.
Am amser maith, dim ond teithwyr ar droed a allai ymweld â’r llecyn hwn gan nad oedd unrhyw ffordd dros y mynyddoedd. Erbyn hyn, fodd bynnag, mae ffordd newydd hardd wedi ei gosod sy’n ymestyn ar draws y dyffryn cyfan, ond yn fwy tua’r gorllewin a chyda dargyfeiriad o oddeutu milltir i gyfeiriad Llanrwst.
D’énormes rochers couchés ou debout le long d’un torrent qui va se jeter près de là dans le lac Sant-Peris forment l’encadrement de ce défilé, qui longe le village de Capel Curig et offre à sa partie supérieure un aspect de désolation lugubre. Non loin de là est le rocher dit le « Fort de Merlin » [Dinas Emrys], puis un autre lac, le Llyn Dinas, entouré d’un cercle de monts magnifiques, et, de l’autre côté du Snowdon, le pont romantique d’Aber-Glas-Lyn, qui a sa légende, comme le pic de l’Awen. Quand on se penchait autrefois sur sa rampe toute tapissée de lierre, on entendait sortir du fond de l’abîme un appel de détresse pareil à celui d’un homme qui se noie. Mais malheur au voyageur compatissant qui essayait de porter secours à l’être supposé en péril! Cette plainte n’était qu’un ruse de l’Esprit des eaux, une espèce de Loreley galloise qui attirait ainsi le passant pour l’entraîner dans le gouffre.
Mae creigiau anferth sy’n gorwedd neu’n sefyll ar hyd y cenllif sydd yn llifeirio’n agos i’r fan hon i Lyn Peris yma megis ffrâm i’r rhodfa hon sy’n rhedeg wrth ochr pentref Capel Curig ac yn peri bod rhyw deimlad o ddiffeithwch galarus o gwmpas y darnau uchaf. Nid nepell oddi yno mae craig a adwaenir fel ‘Merlin’s Fort’ [Dinas Emrys], yna llyn arall, Llyn Dinas, sydd wedi’i amgylchynu gan gylch o fynyddoedd ysblennydd ac, ar yr ochr draw i’r Wyddfa, y bont ramantus yn Aberglaslyn, sydd â’i chwedl, megis copa’r Awen. Yn yr hen ddyddiau, pan fyddech yn gwyro dros ganllaw’r bont dan ei gorchudd o eiddew, gallech glywed yn dod o ddyfnderoedd yr hafn gri ofidus megis cri dyn yn boddi. Ond gwae’r teithiwr trugarog a geisiai gynorthwyo’r bod a ymddangosai ei fod mewn trafferthion! Nid oedd y gri ond twyll ar ran ysbryd y dŵr, rhyw fath o Lorelei Cymreig a fyddai’n denu’r teithiwr yn y modd hwn er mwyn ei lusgo i’r dyfnder.
Encore quelques kilomètres et nous voici à Capel Curig, un des plus beaux villages du district. Les maisons y sont élégantes, bien disposées pour procurer aux touristes le confortable et de ravissants points de vue, c’est un bon centre pour faire l’ascension de Shabod de Llewellyn de Glider Fach. Là on entre dans une vallée formée à gauche par Shabod et Glider Fach et au fond duquel serpente un torrent que nous allons longer jusqu’à Pen-y-Gwryd. Il tombe dans deux petits lacs appelés Mymbyr, et s’échappe du dernier pour grossir la Llugwy. A sa sortie du dernier lac il est traversé par un pont rustique d’où l’on a une des vues les plus grandioses de Snowdon. Supportée par Lliwedd à gauche et par Crib Goch à droite. On est encore à la distance d’environ 10 kilomètres du centre. Il était 5 heures quand nous arrivâmes à Pen y Gwryd. Nous y fûmes reçus très cordialement par nos hôtes Mr et Mme Owen.
Ychydig gilomedrau ymhellach a dyma ni yng Nghapel Curig, un o’r pentrefi harddaf yn yr ardal. Mae’r tai’n osgeiddig ac wedi’u lleoli’n hwylus i gynnig i deithwyr lety cysurus a gwylfeydd hyfryd. Mae’n fan cychwyn da ar gyfer dringo Siabod Llywelyn y Glyder Fach. Yno byddwch yn dod i mewn i ddyffryn gyda Siabod a’r Glyder Fach ar y dde, ac ar ei ddiwedd genllif yn nadreddu, a byddwn yn dilyn honno cyn belled â Phenygwryd. Mae’n llifo i mewn i ddau lyn a elwir Mymbyr, ac yn gadael yr ail ohonynt i chwyddo Afon Llugwy. Yn y fan lle mae’n gadael yr ail lyn, mae pont wledig yn ei groesi, o’r hon y ceir un o’r golygfeydd mwyaf trawiadol o’r Wyddfa, gyda Lliwedd ar y chwith a’r Grib Goch ar y dde. Rydym yn parhau tua deg cilomedr o’r canol. Roedd yn bump o’r gloch pan gyraeddasom Phenygwryd, lle cawsom groeso cynnes iawn gan ein gwestywyr Mr a Mrs Owen.