Caerfyrddin
Caerfyrddin - Trosolwg
Mae gwreiddiau tref Caerfyrddin, ar afon Tywi, yn mynd yn ôl i gaer Rufeinig Moridunum, a adeiladwyd yn 75Oc. Mae gwaith cloddio yno wedi datgelu gweddillion adeiladau dinesig ac amffitheatr.
Yn ôl y traddodiad Cymreig, enwyd y dref ar ôl Myrddin, a oedd yn nodedig am ei farddoniaeth broffwydol. Mae'n debygol mai ef sydd tu ôl i ffigwr Myrddin yn y chwedl Arthuraidd. Yn ei lyfr, Brut y Brenhinedd, a ysgrifennwyd yn 1138, honnodd Sieffre o Fynwy, mai yng Nghaerfyrddin y ganwyd Myrddin.
Mae'r Afon Tywi, sy'n llifo heibio'r dref, yn nodedig am ei physgotwyr cwryglau. Cwch bychan o wiail, wedi'u goruchuddio â chynfas, yw'r cwrwgl. Lle i un sydd ynddo a rhaid iddo fod yn ddigon ysgafn i'w gario. Mae disgrifiadau a darluniau o'r cychod bychain hyn yn mynd yn ôl cyn belled â'r ddeuddegfed ganrif.
Yn y cyfnod Rhamantaidd, daeth parhad eu defnydd gan y pysgotwyr lleol i gael ei ystyried yn ryfeddod hanesyddol. Talodd twristiaid fel y newyddiadurwr Almaenaidd, Francis Broemel, deyrnged i fedrusrwydd mawr pysgotwyr cwryglau Caerfyrddin: mae llywio'r cychod bychain, dal pysgod a dychwelyd yn ddiogel i dir sych yn edrych yn llawer haws nag ydyw mewn gwirionedd! Dim ond ychydig o bysgotwyr cwrwgl sy'n gweithredu yng Nghaerfyrddin heddiw ond, wedi blynyddoedd o ymgyrchu caled, fe wnaeth y Comisiwn Ewropeaidd gydnabod eu crefft yn 2017, a chafodd sewin (math o frithyll) a ddelir o gwryglau statws Enw Bwyd Gwarchodedig.
Ysgrifau taith
Nordland-Fahrten. Zweite Abteilung, c. 1870s
Franz Brömel (1829 – 1904)
In Caermarthen, der Fischerstadt von Wales, begegnet man überall dem Rüstzeuge dieses Gewerbes, das ein Philosoph zugleich mit dem Ackerbau als die edelste Beschäftigung des Menschen bezeichnet hat. Die Leute von Caermarthen sind wegen ihrer Schwimmfertigkeit ebenso berühmt, wie die Hydrioten in Griechenland, und nicht minder wegen ihrer Ruderkunst. Eine eigenthümliche Art von Boot, das coracle, welches wie die Seebote der Eskimos aus Fellen gefertigt sind, aber in der Gestalt sich von ihnen unterscheidet, ist hier im täglichen Gebrauch. Es hat eher die Gestallt eines schwimmenden Waschtrogs, ist beinahe ebenso breit als lang, aber von großer Leichtigkeit, aus nichts als einer Art Korbgeflecht bestehend, das mit geteertem Leder überzogen ist. Es hat nur für Einen Raum, wird mit einem Ruder im raschen Kreisen, wohl eine deutsche Meile [ca. 7.5 km] in der Stunde, vorwärts getrieben, erfortert jedoch beträchtliche Gewandtheit, um dabei das Gleichgewicht zu bewahren und ein unfreiwilliges Bad zu vermeiden. An das Ufer zurückgekehrt, schnallt er Fischer sich sein Boot auf dem Rücken und trägt es nach Hause.
Yng Nghaerfyrddin, tref bysgota Cymru, gwelir offer y fasnach a alwyd, ynghyd â hwsmonaeth, gan athronydd yn weithgaredd mwyaf bonheddig y ddynoliaeth. Mae pobl Caerfyrddin yn enwog am eu gallu i nofio, yn debyg i drigolion Ynys Hydra yng Ngwlad Groeg, yn gymaint ag am eu sgiliau rhwyfo. Defnyddir yn feunyddiol y cwrwgl, math rhyfedd o gwch sydd wedi ei llunio’n gyfan gwbl o groen, yn debyg i gychod yr Esgimoaid ond ei fod o siâp gwahanol. Mae’n hytrach yn edrych fel cafn golchi ac ymron yn gymaint o led ag ydyw o hyd, ond mae’n ysgafn iawn ac wedi’i wneud ond o blethwaith gwiail wedi’i orchuddio â lledr wedi’i goltario. Dim ond sedd i un sydd ynddo, fe ellir ei lywio â rhwyf a droellir yn gyflym, a gall deithio hyd at filltir Almaenaidd [tua 7.5 cilomedr] mewn awr, ond mae’n gofyn cryn grefft i gadw cydbwysedd ag osgoi trochfa ddiofyn. Unwaith y bydd yn ôl ar y lan, bydd y pysgotwr yn clymu ei gwch ar ei gefn ac yn ei gario adref.
Neueste Reise durch England, Schottland und Ireland, 1805
Philipp Andreas Nemnich (1764 – 1822)
In Caermarthen sah ich ein ganz besonderes Fahrzeug, dessen man sich zum Lachsfang bedient. Vorn ist es breit, hinten zugerundet; das Ganze korbförmig, oder wie eine Wallnußschale. Das Geripp ist von starken Weidengerten, und mit wasserdicht gepichtem Kannefaß oder Flanell überzogen. ... In der Mitte ist eine Sitzbank, und ein lederner Riemen daran, um den kühnen Schiffer festzubinden. Das Zubehör besteht aus einer Ruderstange, einer kleinen hölzernen Keule, um den Lachs, im Begegnen, auf den Kopf zu schlagen, und einer kleinen hölzernen Schüssel, um im Nothfall das Wasser auszuschöpfen. Das Ganze kostet 25 bis 30 Shill. St., und ist so leicht, daß der Fischer es auf seinen Schultern, mittelst desselben bereits gedachten Riemens, trägt. Oft wagt er sich damit 30 Meilen weit, und benutzt es ebenfalls, um Treibholz einzuholen. Dies Fahrzeug wird Coracle, und auf Welsh, Cotwg, oder Corwgl, genannt. Die Eingebohrnen haben ein kurzes Sprichwort: Llwyth gwr ei corwg, das heißt, der Coracle eines Mannes muß so schwer seyn, als er ihn nur tragen kann; sonst wird der Coracle den Mann nicht tragen können.
Yng Nghaerfyrddin, gwelais gwch arbennig iawn a ddefnyddir i ddal eogiaid. Mae’n llydan yn y blaen ac yn grwn yn y cefn; mae’r cyfan fel basged neu blisgyn cneuen Ffrengig. Gwneir yr ysgerbwd o ffyn helyg cryfion a’i orchuddio â chynfas neu wlanen wedi’i choltario i fod yn ddwrglos. ... Yn y canol mae mainc gyda gwregys i ddal y capten eofn. Yr ategolion yw rhwyf hir i rwyfo, pastwn bach o bren i daro’r eog yn ei ben a phowlen fach o bren i sgwpio dŵr pe digwyddai argyfwng. Mae’r cyfan yn costio 25 i 30 swllt ac yn pwyso cyn lleied fel y gall y pysgotwr gludo’r cwch ar ei ysgwydd gyda chymorth y wregys ledr a nodwyd. Bydd y pysgotwyr yn aml yn mentro teithio hyd at 30 milltir ac yn defnyddio’r cwch i gasglu broc hefyd. Gelwir y cwch yn ‘coracle’ neu, yn Gymraeg, cotwg neu corwgl. Mae gan y brodorion ddihareb fer: ‘Llwyth gŵr ei gorwg’, sy’n golygu y dylai cwrwgl dyn fod yn ddigon trwm fel y gall prin ei gario; fel arall, ni all y cwrwgl gario’r dyn.
