Mae pont grog Thomas Telford, a adeiladwyd rhwng 1822 a 1826 i fynd â ffordd Caer - Caergybi dros afon Conwy, yn un o'r rhai hynaf o'i bath sy'n dal mewn bodolaeth. Mae'r bont yn 99.5m o hyd, gyda dec y ffordd yn crogi ar ddwy set o bedair cadwyn sy'n ymestyn o ddau dŵr castellog. Wrth gynllunio ei bont, talodd Thomas Telford sylw arbennig i Gastell Conwy a muriau'r dref gerllaw fel y byddai'r bont fodern yn ymdoddi â'r bensaernïaeth Normanaidd sydd mor amlwg yno. Mae porthdy un ystafell ceidwad y bont yn efelychu arddull Normanaidd y castell yn yr un modd. Cyn caniatáu i bobl groesi, byddai'r ceidwad hwn yn codi toll arnynt. Codid gwahanol brisiau am groesi ar droed, ar gefn ceffyl neu mewn coets fawr. Yn 1896 gosodwyd dec haearn yn lle'r un pren gwreiddiol, ac yn 1904 ychwanegwyd llwybr i gerddwyr ar ochr ogleddol y bont.
Bu'r bont yn cario cerbydau tan 1958, pan adeiladwyd pont newydd wrth ei hochr, ac ers hynny dim ond cerddwyr sy'n cael mynd dros y bont grog. Daeth dan ofal yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn 1965 ac yn 1981 cafodd bwthyn y ceidwad ei restru'n adeilad Gradd I gan Cadw.
Wrth iddo deithio drwy Gymru yn fuan ar ôl i'r bont grog gael ei chwblhau, fe wnaeth ei chynllun cain atgoffa'r awdur Ffrengig, Basil-Joseph Ducos, o rwydi pysgod wedi'u hongian i fyny i sychu yn y gwynt a theimlai ei fod yn cael ei gludo i fyd hud a lledrith.
In Conway ist so eben eine eiserne Kettenbrücke über den in Winterzeit gefährlichen Conway im Baue begriffen, welche von einem neuen Steindamme, mit etwa 200’ Spannweite, nach den prächtigen Ruinen des alten Kastells hinüber führen wird. Die genaue Besichtigung aller einzelnen, erst im Zusammensetzen begriffenen Kettenteile, gewährte uns grossen Gewinn ....
Mae pont gadwyn haearn, tua 200 troedfedd o hyd, ar hyn o bryd yn cael ei hadeiladau ar draws Afon Conwy, sydd mor beryglus yn ystod y gaeaf, o’r arglawdd carreg newydd hyd at adfeilion yr hen gastell ardderchog. Cawsom bleser mawr o archwilio’n fanwl ddolenni’r cadwyni wrth i’r gwaith adeiladu fynd rhagddo ....
Auf den nach Conway fahrenden Zug brauchten wir nich lange zu warten. Diese alte Stadt liegt an dem Flusse Conway, von den Römern Conovius genannt und ist eine der ältesten Städte von Wales. Schon Tacitus erwähnt der civitas Congorum. Wenn man von Llandudnojunction, wo der eine Zug nach Chester abgeht, auf der nach Irland hin führenden Bahn sich Conway nähert, so wird man bewältigt von dem majestätischen Anblick der alten Ruine. Im Hintergrunde die hohen, waldbekränzten Walesschen Gebirge, erhebt sich unmittelbar aus dem Meere die ehrwürdige Burg; sie erscheint noch so stattlich, daß man in der Ferne glauben könnte, man nähere sich einem noch ziemlich gut erhaltenen Ritterschloß. Die Stadt Conway selbst verschwindet vor der monumentalen Größe der auf einem hohen Felsen sie überragenden Burg. ...
Zwei majestätische Brücken führen über den hier in den Conwaybusen sich ergießenden Conwayfluß. Welche Contraste! Feiert hier nicht das Mittelalter seine Vermählung mit dem neunzehnten Jahrhundert? Ist es nicht wunderbar, daß die tubular-bridge durch einen Theil der Ringmauern des alten Castells hindurchführt?
In Llandudnojunction waren wir ausgestiegen, um die Wagen zu wechseln und gelangten in circa 10 Minuten nach Conway. Ein breiter Fahrweg brachte uns nach der suspension-bridge. Dieselbe ist ein großartiger Prachtbau und von dem genialen Telford 1822 erbaut. Zu unserer Linken ließen wir die tubular-bridge, die von dem berühmten Ingenieur Stephenson erbaut und im Jahre 1848 zuerst befahren wurde. Sie dient nur zu Eisenbahnzügen ist ganz geschlossen und erscheint daher dem Auge als ein eiserner, viereckiger tubus.
Ni fu raid i ni ddisgwyl yn hir am y trên i Gonwy. Saif yr hen dref hon ar lan Afon Conwy, a elwid gynt Conovius gan y Rhufeiniaid, ac mae’n un o’r trefi hynaf yng Nghymru. Cyn gynhared â chyfnod Tacitus, ceir sôn am civitas Congorum. Wrth agosáu at Gonwy ar y rheilffordd tuag Iwerddon o Gyffordd Llandudno, lle mae’r trên arall yn gadael am Gaer, mae golwg urddasol yr hen adfail yn eich llethu. Gyda mynyddoedd coediog Cymru yn y cefndir, mae’r castell hynafol yn codi’n syth o’r môr; mae’n parhau i ymddangos mor arswydus fel o bell mae fel petaem yn agosáu at gastell marchog sydd wedi ei gynnal a’i gadw’n eithaf da. Mae tref Conwy ei hun yn diflannu o dan faint rhyfeddol y castell sy’n codi ymhell uwchlaw iddi ar ei graig uchel. ...
Yn y fan hon, mae dwy bont urddasol yn croesi’r foryd y llifa Afon Conwy iddi. Y fath wrthgyferbyniad! Onid yw’r Oesoedd Canol a’r bedwaredd ganrif ar bymtheg wedi’u priodi yma? Onid yw’n wych sut mae’r bont diwb yn rhannol yn gwanu mur allanol yr hen gastell?
Roeddem wedi dod oddi ar y trên yng Nghyffordd Llandudno er mwyn newid cerbydau a chyraeddasom Gonwy ddeng munud yn ddiweddarach. Teithiasom ar hyd ffordd lydan tuag at y bont grog. Mae’n strwythur gwych a thrawiadol, wedi’i adeiladu gan y Mr Telford ddyfeisgar ym 1822. I’w chwith, gallem weld y bont diwb a adeiladwyd gan y peiriannydd enwog Stephenson ac a agorwyd i drafnidiaeth gyntaf ym 1848. Dim ond ar gyfer trenau y’i bwriadwyd ac felly mae ar ffurf tiwb bach petryal.
De loin, il ressemble à un filet que des pêcheurs auraient étendu pour le sécher; mais en approchant, on distingue bientôt les chaînes qui le portent. Liés entre eux par des charnières, les anneaux dont elles se composent, suivraient au besoin les inflexions que la pesanteur leur imprimerait. Des tiges verticales y sont attachées par des écrous, et tiennent dans le bas, de la même manière, aux solives d’une chaussée factice qu’un intervalle de dix-huit pieds sépare du niveau de la haute mer. Le calcul a réduit l’emploi de la matière à sa plus simple expression. Une savante distribution des forces en déguise l’intensité. La résistance ne se présente que sous des formes souples et gracieuses. De chaque côté un trottoir est réservé pour les piétons. Les voitures passent au milieu. Quels que soient leur poids et leur vitesse, elles ne causent ni ébranlement, ni oscillation à cet ouvrage si flexible en apparence. En même temps de petites barques voguent au-dessous avec d’autant plus de sûreté et de facilité, que le resserrement des courants n’y entretient pas moins de quinze à vingt-quatre pieds d’eau, selon que la marée est basee ou haute. Ce voyage presque aérien au travers d’un golfe, entre la mer et des montagnes d’un aspect sévère, sur une route qu’on croirait si fragile, au bruit des vagues que les goëlands caressent de leur aile rapide, a quelque chose de romanesque et de hardi qui plaît à l’imagination. La terre-ferme est au pied du château d’Aberconway dont les tourelles gothiques ont servi de modèle à celles du pont qui n’en sont en quelque sorte qu’un ouvrage avancé.
O bell, mae’n edrych fel rhwyd y bu i ryw bysgotwyr ei osod allan i sychu; ond wrth i chi ddod yn nes gallwch weld y cadwyni sy’n ei chynnal. Gall dolennau’r cadwyni, sy’n gweithredu fel colfachau, ymateb i ba bynnag siâp y mae’r pwysau’n ei ofyn. Cysylltir rodiau fertigol â hwy â nytiau, ac fe’u cysylltir yn yr un modd ar y gwaelod â distiau’r ffordd, fel bod deunaw troedfedd rhwng y ffordd â’r dŵr ar ben llanw. Lleihaodd cyfrifo gofalus yr angen am ddefnyddiau i’r isaf. Dosberthir y grymoedd mewn modd mor grefftus fel y cuddir eu nerth. Ni welir unrhyw ymwrthiant ond mewn siapiau llyfn urddasol. Ar bob ochr mae palmant ar gyfer cerddwyr. Teithia cerbydau i lawr y canol. Beth bynnag fo’u pwysau a’u cyflymder, nid yw’r rheini’n achosi unrhyw gryndod na siglo yn y strwythur hwn er ei fod yn ymddangos yn hynod hyblyg. Ar yr un pryd hwylia cychod bach oddi tanodd, yn fwy diogel ac yn rhwyddach gan fod y cerrynt yno’n cynnwys dim llai na phymtheg a hyd at bedair troedfedd ar hugain o ddŵr, yn dibynnu ar y llanw. Mae’r daith hon, sydd ymron fel hedfan, ar draws bwlch rhwng y môr a mynyddoedd geirwon yr olwg, ar ffordd sydd yn ymddangos mor fregus, gyda sŵn y tonnau y mae adenydd chwim y gwylanod yn eu cosi, yn teimlo’n rhyfedd a beiddgar, ac yn un sy’n apelio at y dychymyg. Cyrhaeddir tir solet wrth droed castell Aberconwy, y bu ei dyredau Gothig yn batrwm i’r rhai ar y bont, sydd, ar un ystyr, ond yn ymestyniad o’r castell ei hun.
Thomas Telford construisit en 1826 un pont suspendu dont les dimensions n’ont rien d’étonnant, mais qui, à l’aide de deux tours crénelées placées à chaque extrémité et d’ornements savamment disposés, se fond en une telle harmonie avec le vieux château auquel il aboutit, que l’on dirait qu’il en est le pont-levis. L’illusion est tellement forte qu’elle persiste même lorsque, après l’avoir franchi, on passe sous la vieille porte de la ville. Quant au pont du chemin de fer, construit par Stephenson en 1847, on le prendrait facilement pour un de ces ponts couverts, comme on en voit beaucoup en Suisse, et pourvu que l’on ne voie pas le train s’y engouffrer on n’éprouve pas beaucoup de peine à le mettre d’accord avec les anciennes tours au pied desquelles il débouche. Quelques mots de sa structure à la fois simple et hardie. Imaginons un énorme tube de fer à section carrée dont les extrémités sont inébranlablement établies sur de solides ouvrages en maçonnerie construits sur les deux rives de la Conway, et ajoutons que le tablier, les parois et le plafond de ce tube singulier consistent en longs tubes de fer, à section carrée aussi, soigneusement assemblés. Voilà le pont. Et, pour terminer, remarquons que celle disposition offre à tel point le minimum de poids et le maximum de résistance, que la vertigineuse malle irlandaise le traverse en toute sécurité.
Ym 1826, adeiladodd Thomas Telford bont grog nad yw ei mesuriadau’n syndod, ond sydd, diolch i’r ddau dŵr crenellog ar bob ochr ac i addurniadau sydd wedi eu lleoli’n ofalus, yn ymdoddi mor llyfn i’r hen gastell ar ei diwedd, fel y gellid ei chamgymryd am bont godi’r castell. Mor gryf yw’r argraff honno fel ei bod yn parhau hyd yn oed wrth i chi, ar ôl croesi’r bont, deithio o dan hen borth y dref. Yn achos pont y rheilffordd, a adeiladwyd gan Stephenson ym 1847, gellid yn hawdd ei chamgymryd am un o’r pontydd gorchuddiedig yna a welir mor aml yn y Swistir, ac oni bai i chi weld trên yn diflannu iddi, nid yw’n anodd ei chymhathu â’r tyrau hynafol y mae’n gorffen wrth eu traed. Ychydig eiriau am y strwythur, sydd ar yr un pryd yn syml ac yn feiddgar. Dychmygwch diwb haearn anferth o siâp petryal, gyda phob pen yn gorwedd ar ddarnau solet o waith carreg a adeiladwyd ar ddwy lan Afon Conwy, ac ychwanegwch at hynny’r ffaith bod tramwyfa, muriau a nenfwd y tiwb rhyfeddol hwn wedi’u gwneud o diwbiau haearn hir, hefyd ar ffurf betryal, wedi’u gosod at ei gilydd â gofal mawr. Dyna i chi’r bont. Ac i orffen, noder bod y cynllun hwn yn sicrhau’r cryfder mwyaf gyda’r pwysau lleiaf, fel y bydd yr Irish Mail yn gallu rhuthro drosti’n gwbl ddiogel.