Aberhonddu
Aberhonddu - Trosolwg
Saif y dref farchnad hon, a fu ar un adeg yn dref sirol Sir Frycheiniog, lle mae'r afon Honddu yn llifo i'w Wysg. Sefydlodd y Rhufeiniaid ganolfan i ŵyr meirch yma wrth iddynt ymwthio ymhellach i'r hyn sydd bellach yn Gymru. Adeiladwyd castell gan y Normaniaid yma yn yr unfed ganrif ar ddeg, drachefn oherwydd lleoliad strategol pwysig y dref ar un o'r ychydig rydau dros yr afon. Codwyd cylch o furiau o amgylch y dref yn y drydedd ganrif ar ddeg. Ychydig iawn o'r rhain sydd i'w gweld bellach gan iddynt gael eu dinistrio yn ystod Rhyfel Cartref Lloegr. Mae gwreiddiau Eglwys Gadeiriol Aberhonddu'n mynd yn ôl i'r unfed ganrif ar ddeg fel eglwys wedi'i chysegru i Sant Ioan. Dyma'r eglwys gadeiriol fwyaf diweddar yng Nghymru. Daeth yn sedd Esgob Abertawe ac Aberhonddu yn 1923 yn dilyn datgysylltu'r Eglwys yng Nghymru dair blynedd yn gynharach.
Oherwydd ei lleoliad ffafiol i'r gogledd o Fannau Brycheiniog mae Aberhonddu wedi bod yn boblogaidd gyda thwristiaid ers cryn amser. Gyda'r gwelliant graddol ym mhriffyrdd Cymru yn niwedd y ddeunawfed a dechrau'r bedwaredd ganrif ar bymtheg, daeth yn fan aros canolog hefyd i goetsys y post. O ganlyniad i'r datblygiad hwn, ymwelodd llawer o dwristiaid â'r dref. Yn 1844, arhosodd Carl Carus a Friedrich August II, Brenin Sacsoni, yma am gyfnod byr i newid ceffylau a mwynhau prysurdeb y farchnad a harddwch y wlad gyfagos tra ar eu daith ddiwrnod o Ferthyr Tydfil i Aberystwyth.
Ysgrifau taith
England und Schottland im Jahre 1844, 1844
Carl Gustav Carus (1789 – 1869)
Dieses Brecon scheint ein Ort für Touristen zu seyn, welche die nahegelegenen Gebirge besteigen und an landschaftlicher Natur sich erbauen. Ein trefflich eingerichtetes Hotel öffnet dort seine Thüren, nahe dabei findet sich eine alte mit Epheu umrankte Kirche von hübschen Anlagen eingeschlossen; die Aussicht auf schöne von Sonnenlicht und Wolkenschatten umspielte Gebirge ist einladend genug – allein alles dieß hält uns nicht auf, und abermals weiter bringen uns eilende Rosse nach Rayader.
Mae’r dref hon, Aberhonddu, fel pe byddai wedi ei chreu ar gyfer twristiaid, sydd yn dringo’r mynyddoedd gerllaw ac sy’n cael boddhad oddi wrth olygfeydd gwych natur. Mae gwesty wedi ei ddodrefnu’n wych yn agor ei ddrysau i ymwelwyr a gerllaw saif hen eglwys dan fantell o eiddew o fewn llecyn prydferth. Mae golygfeydd o gadwyni o fynyddoedd lluniaidd wedi eu haddurno gan yr heulwen a chysgodion cymylau’n ddeniadol yn wir – ond ar eu pen eu hunain, ni wna’r golygfeydd ein rhwystro ninnau na’r ceffylau chwim rhag ein cludo ymhellach i Raeadr Gwy.
Beyträge zur Kenntniss vorzüglich des Innern von England und seiner Einwohner, 1783
Carl Gottlob Küttner (1789 – 1869)
Breknok ist abermals eine artige, ziemlich beträchtliche und wohlaussehende Stadt mit vielen feinen Gebäuden darin. – Allein der schönste Strich Landes auf dieser ganzen Reise ist zwischen Breknok und Monmouth. Die Berge sind voll der schönsten Form, ziemlich hoch und doch bis aus die Spitze hinauf vollkommen angebaut. Die Getraidefelder sind in der besten Ordnung; aber der Wiesen und Weiden giebt es weit mehrere.
Mae Aberhonddu’n dref gymen arall sydd yn eithaf ei maint ac yn lluniaidd gyda llawer o adeiladau gwych. Ynddi ei hun, gwelir y darn o wlad harddaf ar y daith hon rhwng Aberhonddu a Threfynwy. Mae’r mynyddoedd o’r ffurf hyfrytaf, yn eithaf uchel ac wedi eu ffermio hyd yn oed at eu copaon. Mae’r meysydd ŷd o’r safon orau ond mae llawer mwy o weirgloddiau a phorfeydd.
