Adeiladwyd Castell Conwy gan Edward I, brenin Lloegr, rhwng 1283 a 1287 fel rhan o'i goncwest o Gymru ac fe'i hystyrir yn un o'r enghreifftiau gorau o bensaernïaeth gaerog y drydedd ganrif ar ddeg. Roedd yn un o safleoedd allweddol ymgais Edward i ddarostwng y Cymry drwy amgáu Gogledd Cymru â 'chylch haearn' o gestyll, a gyflenwid â nwyddau a bwyd gan y trefedigaethau Seisnig a sefydlwyd yn y trefi caerog a godwyd yn gysylltiedig â hwy. Fel ei holl brif gestyll Cymreig, mae Castell Conwy ar yr arfordir fel y gellid cludo deunyddiau adeiladu a chyflenwadau milwrol i'r safle ar longau, gan osgoi gorfod croesi tir gelyniaethus. Fodd bynnag, wrth i asedau Edward brinhau erbyn dechrau'r bedwaredd ganrif ar ddeg, nid oedd llawer o lewyrch ar y castell a'r dref ac roeddent yn dioddef o ddiffyg cyflenwadau.
Yn 1399, cafodd y brenin Richard II loches yno pan wrthryfelodd Henry Bolingbroke - a goronwyd yn fuan wedyn yn Harri'r IV - yn ei erbyn. Ddwy flynedd yn ddiweddarach daeth gwrthryfel ar warthaf y castell a'r dref drachefn wrth iddynt gael eu cipio gan y Cymry dan arweiniad Owain Glyndŵr. Er i'r castell gael ei gadarnhau yn ystod Rhyfel y Rhosynnau, ni chwaraeodd unrhyw ran o bwys yn y gwrthdaro hwnnw, ond fe'i hamddiffynnwyd yn llwyddiannus dros Siarl I yn ystod Rhyfel Cartref Lloegr.
Gyda dyfodiad twristiaeth fodern at ddiwedd y ddeunawfed ganrif, daeth y castell adfeiliedig yn un o brif atyniadau twristiaid ar eu teithiau ar hyd arfordir Gogledd Cymru. Yn dilyn adeiladu pont grog Thomas Telford a Rheilffordd Caer i Gaergybi, cynyddodd diddordeb yn ei gadwraeth ac, yn 1865, dechreuwyd gwaith i adfer y castell ar ôl iddo ddod yn eiddo i'r dref. Yn 1986 cafodd Conwy ei chydnabod yn rhan o Safle Treftadaeth Byd Cestyll a Muriau Trefol Edward I gan UNESCO, ynghyd â Biwmares, Caernarfon a Harlech. Erbyn hyn Cadw sy'n gyfrifol am gynnal Castell Conwy.
Zu Aberconway angekommen waren wir kaum im Gasthofe abgestiegen, als wir auch schon zum Castell eilten, dessen Trümmer uns schon von dem jenseitigen Ufer aus mächtig angezogen hatten. Es ward gegen das Ende des 13ten Jahrhunderts von Edward I. als ein Bollwerk gegen die Welschen erbaut und muß einst sehr stark gewesen seyn. Das Ganze scheint aus einem Viereck und einem Fünfeck, zu einem Ganzen verbunden, bestanden zu haben: acht runde Thürme, mit den Mauern verbunden, von denen drei gegen Osten, nach dem Flusse hin, zwei gegen Süden, ebenfalls nach dem Wasser, und drei gegen das Land hin stehen, vertheidigten es. Es hat zwei Höfe: auf dem größeren lag zur rechten die große Halle, deren Mauern, mit den Balkenlöchern und Fenstern darin, noch unversehrt stehen. Vier kolossale gothische Bogen, auf denen einst das Dach ruhte, trotzen ebenfalls noch der Zeit. In allen Thürmen (zwei oder drei ausgenommen, die vielleicht mehr von der Zeit gelitten haben) sind nach oben zu kleinere runde Thürme, als Warten angebracht; die Treppen, welche zu ihnen hinaufführten, sind indeß sämmtlich verfallen, und nur einige der unteren Stufen übrig, an denen man sehen kann, wie sie angelegt waren. Zu den drei Thürmen an dem Flusse sind die Zimmer noch ziemlich erhalten, und namentlich eines, dessen Decke noch ganz vorhanden ist, und an welches ein kleines Cabinet stößt, das man in die dicke Mauer hin eingebaut hat: die steinernen Bänke an den Wänden sind noch unversehrt, und man sieht im Geiste die einstigen Besitzer des Schlosses auf ihnen sitzend, in ihren Mußestunden zum Flusse und auf das gegenseitige Ufer hinabblicken, und sich an der Schönheit der Aussicht weiden. Sehr malerisch erscheint auch, auf der andern südlichen Seite, die gegenüber liegende sanft aufsteigende Anhöhe, mit frischem Gebüsch bedeckt. Sämmtliche Thürme und ein Theil der Mauern sind mit einer dichten Epheudecke überzogen; ein Schmuck, welcher diesen herrlichen Trümmern zu gebühren scheint.
Pan gyraeddasom Aberconwy, prysurasom o’n gwesty at y castell, y bu i’w adfeilion dynnu’n sylw cymaint yn barod o’r lan gyferbyn. Fe’i hadeiladwyd gan Edward I, tua diwedd y drydedd ganrif ar ddeg, fel gwrthglawdd yn erbyn y Cymry, a rhaid ei fod yn nerthol iawn yn y dyddiau fu. Ymddengys iddo gynnwys petryal a phentagon, wedi eu cysylltu â’i gilydd fel ag i ffurfio un cyfanrwydd. Roedd wyth tŵr crwn yn ei amddiffyn, gyda’r muriau’n eu cysylltu, dau ohonynt yn y dwyrain tuag at yr afon; dau yn y de, hefyd tuag at yr afon; a thri ohonynt ar ochr y tir. Mae iddo ddau gwrt, ac ar y dde yn y mwyaf o’r rhain y saif y neuadd fawr y mae ei muriau, gyda’r tyllau ar gyfer y trawstiau a’r ffenestri ynddynt, yn sefyll heb eu niweidio. Mae hefyd bedwar bwa Gothig enfawr, ar y rhai y gorffwysai’r to ar un adeg, yn herio amser hyd heddiw. O fewn yr holl dyrau, ac eithrio dau neu dri (sydd, mae’n debyg, wedi dioddef fwyaf o effaith oedran), mae tyrau crwn llai ar eu brig fel gwylfeydd, ond mae’r grisiau a arweiniodd atynt oll wedi dadfeilio. Dim ond ychydig o’r grisiau isaf sy’n aros, o’r rhai y gellir canfod y ffordd y cawsant eu hadeiladu. Yn y tri thŵr sy’n wynebu’r afon mae’r ystafelloedd wedi eu cadw mewn cyflwr gweddol, ac yn arbennig un ohonynt, sydd â’i tho’n parhau’n gyflawn ac sydd â chlosed bach wedi’i lunio yn y mur trwchus. Mae’r meinciau o garreg ar hyd y muriau’n parhau’n gyflawn, a gallwn weld yn ein dychymyg breswylwyr y castell gynt yn eistedd arnynt yn ystod eu horiau hamdden, gan edrych i lawr at yr afon a’r lan gyferbyn, gan fwynhau prydferthwch yr olygfa. Mae’r bryniau sy’n codi’n dyner ar y lan gyferbyn, wedi’u gorchuddio â choed a phrysgwydd o olwg iraidd, hefyd yn ymddangos yn ddeniadol iawn. Gorchuddir yr holl dyrau, a rhan o’r muriau, gan fantell drwchus o eiddew, addurn sydd fel petai’n gweddu’n dda i’r adfeilion gosgeiddig hyn.
Diese Ruine ist von erstaunlichem Umfange und gewähret, von welcher Seite man sie auch betrachte, einen mahlerischen Anblick. Am schönsten nimmt sie sich aber doch wohl von der Wasserseite aus, und diesen Standpunct haben auch die meisten Englischen Landschaftsmahler und Zeichner, von denen sie oft abgebildet worden ist, gewählet. Im Innern der Festung ist noch ein großer Hof und eine schöne Halle ziemlich wohl erhalten, die von der prächtigen Anlage des Ganzen zeugen. An der Außenseite gegen den Fluß zu stehen noch acht ungeheuere, runde Thürme, zwischen denen jetzt wild aufgeschossene Bäume ihre Aeste ausbreiten. Aus den Spitzen dieser großen Thürme ragen kleinere hervor, wodurch das Ganze ein sehr sonderbares Ansehn erhält. Der Conway nimmt sich hier majestätisch aus. Er ist eine Englische Meile breit und in seiner Mitte liegt eine kleine, grün überwachsene Insel.
Mae’r adfail hwn yn syndod o fawr ac mae’n olygfa ddarluniadol o ba bynnag ochr yr edrychir. Efallai, fodd bynnag, mai o’r afon y ceir yr olygfa brydferthaf. Dyma’r fan a ddewisir amlaf gan arlunwyr a drafftsmyn o Loegr, sydd wedi darlunio’r castell mor aml. Mae cwrt mawr a neuadd hardd wedi’u cadw mewn cyflwr da hyd heddiw o fewn y castell ac maent yn rhoi syniad o wychder y strwythur cyfan. Ar y tu allan, a thua’r afon, mae wyth tŵr crwn aruchel yn parhau i sefyll; rhyngddynt, mae coed tal, gwylltion, yn lledu eu canghennau. O frig pob un o’r tyrau hyn, cwyd rhai llai, sy’n cyfrannu at ymddangosiad hynod anarferol y cyfan. O’r ochr hon, mae Afon Conwy’n olygfa odidog. Mae’n un filltir Seisnig ar ei thraws, ac mae ynys fach werdd, wedi’i gorchuddio â thyfiant, ar ei chanol.
A peine a-t-on dépassé la porte de la ville qu’on se trouve en face de l’entrée du château. Celui-ci, bâti au bord de la rivière sur un rocher escarpé, est défendu par huit tours rondes surmontées d’élégantes tourelles de vigie et reliées par des murs énormes. Cette enceinte est dans un admirable état de conservation, ce n’est qu’à l’intérieur que les salles sans plafond, les étages écroulés et les monceaux de débris offrent l’image de la dévastation. Actuellement on en prend le plus grand soin et on tire un excellent parti de ces ruines en entretenant le joli passage qui longe la crête des murs et permet de se faire une idée assez juste du plan de tout le château. La ville est entourée d’une enceinte formée par des tours reliées par de solides murailles percées de quatre portes. Son plan ressemble à une harpe, l’instrument favori des Gallois; mais l’intérieur ne réveille pas des idées poétiques, car il porte l’empreinte de la tristesse, de la décadence et de la misère. Toutefois une perle se cache au milieu de ces ruelles. C’est ce qu’on appelle la Plas Mawr ou le grand manoir. Il faut s’aplatir contre le mur d’en face pour saisir l’ensemble gracieux et élégant de sa façade, car cet édifice est situé dans une vraie ruelle arabe. Ses fenêtres, munies d’avant-corps travaillés comme une dentelle, nous rappellent aussi l’Orient. Une porte cochère nous introduit dans une cour carrée, d’où un escalier en spirale conduit aux salles spacieuses des deux étages. L’une d’elles, lambrissée de chêne, au plafond de stuc, à la cheminée monumentale, nous rappelle, à l’aide des monogrammes R. W., E. R. et R. D. les noms du fondateur, Robert Wynne, de la reine Elisabeth, Elisabeth régina, et de son favori, Robert Dudley, qui l’honorèrent de leur présence. Bâtie en 1585, elle était bien dégradée lorsqu’on eut l’heureuse inspiration de l’affecter, au commencement de 1886, à l’académie galloise des beaux-arts qui en prendra tout le soin qu’elle mérite.
Prin y byddwch wedi dod drwy borth y dref cyn bydd mynedfa’r castell yn eich wynebu. Wedi ei adeiladu ar graig serth ar lan yr afon, fe’i hamddiffynnir gan wyth tŵr crwn gyda gwylfeydd cain ar eu brig a muriau anferth rhyngddynt. Mae’r mur amgylchynol hwn mewn cyflwr rhyfeddol o dda, a dim ond ar y tu mewn y mae’r ystafelloedd di-nenfwd, y lloriau cwympiedig a’r pentyrrau o falurion yn darlunio adfeiliad. Mae’r castell yn derbyn y gofal gorau ar hyn o bryd, a gwneir y defnydd gorau o’r adfeilion hyn drwy gynnal a chadw’r llwybr prydferth sy’n rhedeg ar hyd brig y muriau ac o’r hwn y gellir cael syniad eithaf da o gynllun y castell. Amgylchynir y dref gan dyrau wedi’u cysylltu gan furiau cadarn gyda phedwar porth drwyddynt. Mae’n debyg i ffurf telyn, hoff offeryn y Cymry; ond nid yw’r tu mewn yn ysgogi unrhyw syniadau barddonol, gan mai ôl tristwch, dadfeiliad a thlodi sydd yno. Fodd bynnag, ynghudd ymhlith y lonydd bychain hyn mae gwir berl, o’r enw Plas Mawr [eglurir yr enw]. Rhaid i chi wasgu’n agos at y mur gyferbyn i werthfawrogi’n gyflawn mor osgeiddig a choeth yw ei ffasâd, oherwydd saif yr adeilad hwn mewn lôn Arabaidd o’r iawn ryw. Mae blas y Dwyrain hefyd ar ei ffenestri, gyda delltwaith mor gywrain â gwaith les. Mae porth cerbydau’n arwain i gwadrangl, o’r hwn mae grisiau’n arwain at yr ystafelloedd helaeth ar ddau lawr. Mae un o’r rhain, gyda phaneli o goed derw a nenfwd stwco, yn arddangos y monogramau RW, ER ac RD i’n hatgoffa o enwau’r sylfaenydd, Robert Wynne, y Frenhines Elisabeth, Elizabeth Regina, a’i ffefryn, Robert Dudley, a anrhydeddodd y lle â’u presenoldeb. Adeiladwyd y tŷ ym 1585, ac roedd mewn cyflwr gwael ar ddechrau 1886, pan fu’n ffortunus i gael ei drosglwyddo i afael Academi Celfyddyd Gain Cymru, a fydd yn rhoi iddo’r holl ofal y mae’n ei haeddu.
De la gare [i.e. Llandudno Junction], je vais pédestrement à Conwy. Ce qui m’attire de ce côté, c’est le vieux château, aperçu d’une passerelle. Château formidable autrefois, qui domine maintenant et la gare et le bourg. Ce fut un logis d’Édouard Ier, son Warwick-Castle, restauré au retour de Palestine et gardant les marques d’une architecture orientale. ... J’entre dans le vieux manoir. Aire et maison de prince, les tours et l’habitacle, en granit, ont bravé tout à tour les injures du temps et la fureur des flots poussés jusqu’à Conway par la mer. Dans les vastes escaliers et dans les longs corridors, chaque pas lève un écho. Sur les dalles de la cour, les valets de vingts princes ont laissé, profondément imprimée, la trace de leurs pas. La rouille a mangé les grilles des fenêtres et rongé l’armature des portes. Maintenant, le noir souterrain où moururent d’illustres prisonniers, est fermé. Du créneau de la maîtresse tour, la vue s’étend, vers le sud, très loin, au-dessus du pays boisé, tandis qu’au nord, elle embrasse tout le rivage que borne Landudno-les-Bains, et tombe, à l’ouest, sur Conway, vieille bourgade qui servait autrefois de caserne aux gens d’armes du roi.
O’r orsaf [hynny yw, Cyffordd Llandudno], af ar droed i Gonwy. Yr hyn sy’n fy nenu’r o’r cyfeiriad hwn yw’r hen gastell, y cefais gip arno o bont. Roedd yn gastell rhyfeddol yn ei ddydd, ac mae heddiw’n tra-arglwyddiaethu ar yr orsaf a’r dref. Roedd yn un o gartrefi Edward I, ei Gastell Warwig yntau, a atgyweiriwyd pan ddychwelodd o Balestina, gyda dylanwad pensaernïaeth y Dwyrain arno. Af i mewn i’r hen faenordy. Yn eiddo a thŷ i Dywysog, mae tyrau’r annedd, sydd wedi’u gwneud o wenithfaen, wedi gwrthsefyll un ar ôl y llall o ymosodiadau amser a chynddaredd y dyfroedd y mae’r môr yn eu gwthio hyd at Gonwy. Ar y grisiau eang ac ar hyd y coridorau hir, mae i bob cam ei adlais. Ar feini palmant y cwrt, mae gweision ugain o dywysogion wedi gadael argraffiadau dwfn eu camau. Mae’r rhwd wedi bwyta barrau’r ffenestri ac ymylon y drysau. Mae’r ceudwll du dan y ddaear, lle bu farw carcharorion enwog, bellach ar gau. O ffenestr y prif dŵr, mae’r olygfa tua’r de yn ymestyn ymhell dros diroedd coediog, a thua’r gogledd, mae’n cynnwys y cyfan o’r arfordir tuag at dref glan y môr Llandudno, tra tua’r gorllewin gwelir Conwy, yr hen dreflan a fu unwaith yn farics i filwyr y brenin.