Dinbych-y-pysgod
Dinbych-y-pysgod - Trosolwg
Mae Dinbych-y-Pysgod yn dref farchnad a glan môr brysur yn rhan orllewinol Bae Caerfyrddin. Dengys tystiolaeth archaeolegol fod pobl wedi byw yn yr ardal mor bell yn ôl â'r Oes Haearn ac yn yr oesoedd canol sefydlodd y Llychlynwyr bentref pysgota ar safle'r dref bresennol. Yn dilyn y Goncwest Normanaidd yn y ddeuddegfed ganrif, anogodd coron Lloegr fewnfudwyr Ffleminaidd a Seisnig i ymsefydlu yn y rhanbarth a daeth i'w adnabod fel 'Lloegr Fach tu hwnt i Gymru'. Datblygodd Dinbych-y-Pysgod yn borthladd Normanaidd pwysig a sefydlwyd castell ar Fryn y Castell i amddiffyn y safle strategol bwysig hwn. Wedi tri ymosodiad gan fyddinoedd Cymreig, yn cynnwys cyrch gan Llywelyn ap Gruffydd yn 1260 pan ddinistriwyd y dref bron yn llwyr, fe adeiladwyd y muriau amgylchynol yn niwedd y drydedd ganrif ar ddeg.
Roedd Dinbych-y-Pysgod yn dref farchnad a llongau o bwys tan gyfnod Elizabeth I, ond dirywiodd ar ôl Rhyfel Cartref Lloegr oherwydd ei safle anghysbell a'r ffaith i'r boblogaeth ddioddef yn enbyd wedi achos o'r pla du. Fodd bynnag, gyda'r cynnydd ym mhoblogrwydd ymdrochi yn y môr a datblygiad trefi glan môr yn niwedd y ddeunawfed ganrif, daeth bri ar y dref unwaith yn rhagor. Yn dilyn buddsoddi mawr mewn sefydlu gwestai moethus a baddondai ffasiynol, dechreuodd pobl o safon ac arian lifo i mewn. Mae'r bensaerniaeth Sioraidd a Fictoraidd gynnar hon yn dal yn amlwg iawn yn y dref. Tra ar ymweliad o ychydig ddyddiau yn 1796, roedd y barwn o Awstria, Gottfried Wenzel von Purgstall, yn hael ei ganmoliaeth i'r olygfa o Fryn y Castell gan ei disgrifio fel un o'r rhai gorau yng Nghymru. Hefyd mwynhaodd noson ddymunol, yn chwarae cardiau gyda chriw bychan o ymwelwyr â'r spa; dywed fod ambell un o'r merched a oedd yn bresennol yn 'bur ddel' hyd yn oed!
Ysgrifau taith
"Briefliche Mittheilungen während eines Besuchs der Seebäder an den Nordwestküsten Europa’s, in Holland, Belgien, Frankreich und England", 1839
Carl Mühry (1806 – 1840)
Tenby ist ein höchst romantisch in einer Bucht des Atlantischen Meeres am Eingange des Bristol-Channel gelegenes Seebad, welches ich zum Gebrauche des kalten Seebades bis jetzt für das beste in England halten muß. Ein schöner ebener Sandstrand von braungelber Farbe, auf dem auch nicht ein einziger Stein oder eine Muschel zu finden ist; der kräftigste schönste Wellenschlag, und der Badeplatz befindet sich am Fuße von über hundert Fuß hohen schroffen Felsen, auf denen ein Theil der Stadt und die Reste des alten Schlosses liegen. Dadurch ist er gegen Nord- und Ostwind völlig geschützt, während nach Süd und West er vom Meere bespült wird. Eine auf der am weitesten in’s Meer hinausragenden Spitze befindliche isolirte große Felsenklippe theilt den Strand in zwei ungleiche Hälften und gewährt den Vortheil, das Bad auf der einen oder der andern Seite dieser Klippe wählen zu können, je nachdem der Wellenschlag stärker ist.
Mewn lleoliad hynod ramantus mewn bae oddi ar Fôr Iwerydd wrth y fynedfa i Fôr Hafren, tref glan y môr yw Dinbych-y-pysgod, a ystyriaf hyd yma y lle gorau o unrhyw le yn Lloegr ar gyfer ymdrochi yn y môr oer. Traeth hardd, gwastad, o dywod brown-felyn na ellir canfod yr un garreg na chragen arno, y tonnau grymusaf a’r harddaf, a’r man ymdrochi ar waelod clogwyni garw sydd dros gan troedfedd o uchder. Ar y rhain, saif rhan o’r dref ac olion hen gastell. Oherwydd yr amgylchiad hwnnw, mae’r traeth wedi’i gysgodi’n llwyr oddi wrth y gwynt o’r gogledd a’r dwyrain, tra mae’r môr yn golchi o’i gwmpas i’r de a’r gorllewin. Mae clogwyn creigiog tal ac unig sy’n sefyll ar y penrhyn sy’n ymestyn allan bellaf i’r môr yn rhannu’r traeth yn ddwy ran anghyfartal ac yn cynnig y fantais y gellir dewis rhwng ymdrochi yr ochr hon i’r clogwyn ynteu’r ochr arall, yn dibynnu lle mae’r tonnau’n torri rymusaf.
"Auszüge aus reisebeschreibenden Briefen des vorletzten Grafen von Purgstall", 1796
Gottfried Wenzel von Purgstall (1773 – 1812)
Eine Gesellschaft in Tenby, die ich besuchte, war sehr klein. Acht bis neun Damen, worunter einige sehr hübsch waren, und eben so viele Herren. Man spielte und both mir eine Karte an. Ich schlug es nicht aus, und spielte ein Paar Stunden mit ihnen. Tenby ist eine kleine unansehnliche Stadt, aber ihre Lage macht sie merkwürdig für jeden Reisenden. Hohe Felsen gehen tief in’s Meer hinein. In einer Stelle hat die tobende See wahrscheinlich sich durchgedrängt, und zwey einzeln stehende Felsberge gebildet, ähnlich denen, die man auf der Insel Wight in den Needles sieht. Ein Halbzirkel, ein felsiger Circus umgibt die See zur linken Hand, wenn man von einer Gasse der Stadt in’s Meer hinabsieht. Rechts drängt sich ein Felsenhügel hervor, auf dem die Ruinen eines alten Castells, und vorzüglich des Thurmes sichtbar sind.
Von dieser Stelle, wo der Thurm steht, zeigt sich das ganze Bild dieser seltenen Naturscene. Man übersieht die Stadt, und noch viele Buchten der See, die man von dem Platze in der Stadt, von der ich sprach, nicht übersehen kann. Es gehört diese Aussicht unter die Merkwürdigkeiten von Wales.
Yn Ninbych-y-pysgod, cyfarfûm â grŵp bach iawn. Roedd wyth neu naw o foneddigesau, yr oedd rhai ohonynt yn bert iawn, a’r un nifer o ŵyr bonheddig. Roeddent yn chwarae cardiau ac fe’m gwahoddwyd i ymuno. Ni wrthodais, a chwaraeais gyda hwy am gwpwl o oriau. Tref fach, ddiolwg yw Dinbych-y-pysgod, ond mae ei safle’n ei gwneud yn ddiddorol i’r teithiwr. Mae creigiau uchel yn ymestyn ymhell i’r môr. Mewn un man, mae’n debyg i’r môr ymwthio a chreu dwy graig unigol yn debyg i’r rhai a elwir The Needles ar Ynys Wyth. Wrth edrych i lawr tua’r môr o stryd gefn yn y dref, gwelir hanner cylch, bwa creigiog, yn amgáu’r môr ar yr ochr chwith. I’r dde mae bryn creigiog yn ymwthio i’r golwg lle mae adfeilion hen gastell, yn arbennig ei dŵr, i’w gweld.
O’r lle y saif y tŵr, gellir gweld y darlun naturiol prin hwn yn gyflawn. Gellir gweld y dref, a llawer o faeau, nad yw’n bosibl eu gweld o’r fan y soniais amdani’n gynharach. Mae’r olygfa hon yn un o olygfeydd gorau Cymru.
Nordland-Fahrten. Zweite Abteilung, c. 1870s
Franz Brömel (1829 – 1904)
Es giebt in diesem Theile Südwales freundliche Thäler, welche einen anmuthenden Gegensatz gegen das sonst vorherrschende Felsendüster bilden. Darum ist das Seebad Tenby eine Lieblingszuflucht im Sommer nicht nur, sondern bis tief in den Herbst hinein, wo freilich Luftbäder auf die Tagesordnung kommen. Wenn in Deutschland schon „Frau Holle“ ihre schneeweißen Bettfedern ausschüttet, wie es im Mährchen heißt, und der Pelz zum ersten Male wieder vom Nagel genommen wird, wehen hier noch weiche Winde aus Südwesten – gewaltig in den Aequinoctien – aber harmlos für die wundeste Brust. Tenby steht auf einem Cap inmitten einer halbmondförmigen Bai und ist es diesem Schutze zu verdanken, daß es sich der ersten Bedingung eines Seebades, eines weichen Sandstrandes, erfreut. Noch unter den Tudors war sein Seehandel groß, was zu jener Zeit „groß“ genannt werden konnte, als die Gesammteinkünfte von Großbritannien nicht beträchtlicher gewesen, als heute diejenigen der Insel Mauritius im indischen Ocean, aber „seine Leuchte“ wurde Tenby genommen im Laufe der Jahrhunderte, und es führt heute ein bescheidenes, friedsames Dasein.
Yn y rhan hon o Dde Cymru, ceir cymoedd cyfeillgar sy’n cynnig cyferbyniad calonogol i’r caddug creigiog a fyddai fel arall yn tra-arglwyddiaethu yno. Am y rheswm hwnnw, mae tref glan y môr Dinbych-y-pysgod yn encilfa boblogaidd nid yn unig yn ystod yr haf, ond hefyd am gyfnod hir yn yr hydref pryd y bydd anadlu’r awyr iach yn brif arferiad. Pan, yn yr Almaen, y bydd ‘Y Fam Hulda’ yn barod yn curo ei gwely plu, ys dywedir, ac mae’r got ffwr yn dod oddi ar ei bachyn am y tro cyntaf, yma yn Ninbych-y-pysgod bydd gwyntoedd mwyn yn chwythu o’r de-orllewin – yn rymus adeg y gyhydnos, ond yn ddiogel ar gryfder y frest wannaf. Saif Dinbych-y-pysgod ar bentir yng nghanol bae sydd ar ffurf lleuad gilgant. Ac mae’r diolch i’r amddiffyniad hwnnw bod yno anghenraid cyntaf tref glan y môr, sef traeth tywod meddal. Mor ddiweddar ag oes y Tuduriaid, roedd masnach forol y dref yn sylweddol, hynny yw, yn ôl ystyr ‘sylweddol’ pan nad oedd holl incwm Prydain Fawr yn fwy nag eiddo ynys Mawrisiws yng Nghefnfor India. Ond dros y canrifoedd, cymerwyd ‘goleuni’ Dinbych-y-pysgod i ffwrdd, a heddiw mae’n mwynhau bywyd diymhongar, tawel.
Lleoliad
Oriel
Taith Gigapicsel
